Kort achter elkaar kwamen er eind juni twee plannen voor 'AI-fabrieken': eentje in Groningen en een 'gigafabriek' rond Rotterdam. Wat behelzen die plannen? En hoe realistisch zijn ze? Acht vragen en antwoorden over deze AI-datacentra.
Klik op de vraag om het antwoord te lezen.
Wat is het Groningse plan?
De overheid wil een AI-fabriek en 'innovatiehub' bouwen in de oude tabaksfabriek van Niemeyer in Groningen. Het project van 200 miljoen euro dient vooral om onderzoek te doen naar nieuwe AI-modellen voor bijvoorbeeld defensie, de industrie en de zorg en deze modellen te trainen.
Wat is het 'giga-factory'-plan?
Datacentra-ondernemer Han de Groot heeft een coalitie van bedrijven en kennisinstellingen verzameld voor een 'AI gigafactory' in de buurt van Rotterdam. De EU wil maximaal vijf van dit soort gigafactories gaan bouwen, deels met Europees geld. De Groot schat op zijn LinkedIn-pagina de kosten op grofweg 5 miljard euro. Deze 'fabriek' zou nieuwe AI-modellen moeten trainen, maar vooral ook beschikbaar zijn voor bedrijven om AI in de praktijk toe te passen.
Wat zijn de grootste verschillen
Het Groningse plan is veel kleiner (200 miljoen euro) dan het gigafactory-plan (5 miljard euro).
Het Groningse plan komt vooral uit overheden voort, de gigafactory uit het bedrijfsleven.
De Groningse fabriek dient meer voor onderzoek, de gigafactory voor uitvoering.
Waarom zijn AI-fabrieken eigenlijk nodig?
Kunstmatige intelligentie (AI) wordt steeds slimmer. Hoewel er discussie is over hoe slim het precies is en welke taken het in de toekomst allemaal kan uitvoeren, neemt het gebruik ervan in de praktijk al hand over hand toe. Volgens Sam Altman van OpenAI maakt 10% van de wereldbevolking al gebruik van hun dienst ChatGPT.
Hoe meer rekenkracht je als land en bedrijf tot je beschikking hebt, hoe beter je de concurrentie aankunt. Sommige AI-toepassingen kun je best overlaten aan datacentra in bijvoorbeeld Amerika, maar voor vertrouwelijke of razendsnelle diensten (denk aan bankgegevens en industriële robots) zijn datacentra dichtbij van groot belang. Bovendien heerst in Europa het idee dat men al te afhankelijk is van Amerikaanse tech-giganten en wil het zelfstandiger worden.
Nederland wilde toch minder datacentra? Past dit wel?
Klopt. In 2022 besloot minister Hugo de Jonge om nieuwe grote datacentra in Nederland in principe te verbieden, behalve in Noordoost-Groningen en een stuk van Noord-Holland waar al een groot datacentrum staat. Dit gebeurde onder meer na discussie over een plan van Facebook om een gigantisch datacentrum in Zeewolde te bouwen, wat uiteindelijk niet doorging.
Volgens De Jonge was Nederland te klein, en het stroomnet te vol om meer grote datacentra toe te staan. Een groot datacentrum werd gedefinieerd als meer dan 10 hectare en een electriciteitsaansluiting van meer dan 70 megawatt. Hoewel onduidelijk is hoe groot een 'gigafactory' wordt, gaat het hier waarschijnlijk overheen. Dat zou betekenen dat de rijksoverheid een ontheffing zou moeten verlenen voor dit datacentrum.
Kan het stroomnet dit wel aan?
Hoeveel stroom ze precies zouden gebruiken is niet bekend. De Groningse AI-fabriek is kleiner en komt in een oud fabriekspand waar waarschijnlijk al veel benodigde infrastructuur ligt. In principe is er in de stad Groningen geen ruimte meer voor extra stroomgebruikers, maar het zit wel vlakbij gebieden waar nog wel ruimte is. De Eemshaven in Noordoost-Groningen is bovendien een belangrijk stroomopwekpunt.
De gigafabriek die rond Rotterdam moet komen is een stuk groter. De voorzitter van de Deense datacentrumvereniging schat dat een EU-gigafabriek zo'n 1 tot 1,3 terrawattuur (TWh) een stroom gaat gebruiken. In Nederland verbruikten alle datacentra samen in 2021 3,7 TWh stroom. Dit zou dus een flinke stijging zijn. Maar doordat ook in de regio Rotterdam veel stroom wordt opgewekt (gas, kolen en wind), is het samen met noordoost-Nederland een van de weinige plekken in Nederland waar nog ruimte is op het stroomnet.
Loopt Nederland hiermee voorop?
Ja en nee. Het Groningse plan valt binnen een EU-regeling waarbinnen al minstens 15 AI-fabrieken zijn gebouwd, of in aanbouw zijn. Er zijn meer EU-landen mét dan zonder zo'n AI-fabriek. Maar van de gigafabriek moeten er maximaal 5 komen in de EU. Als het Nederland zou lukken de EU-subsidie binnen te krijgen daarvoor, behoort het dus wel tot de koplopers.
Het blijft voor de EU echter lastig om net zoveel investeringen in AI-datacentra los te krijgen als in Amerika, waar tech-giganten tientallen miljarden investeren.
Hoe zeker is het dat deze AI-fabrieken er komen?
Beide projecten staan of vallen met EU-subsidie. De EU heeft in totaal 20 miljard euro voor AI-investeringen vrijgemaakt. Komt er geen Europees geld, dan gaan de Nederlandse plannen niet door.
Voor het Groningse project wordt in september bekend of er wel of geen Europees geld komt. Als dat er komt, is de financiering al rond: de rest wordt door diverse Nederlandse overheden betaald.
De EU beslist eind dit jaar waar de gigafabrieken komen. Er zijn 76 voorstellen ingediend en maximaal 5 daarvan worden gehonoreerd. Het Nederlandse voorstel heeft dus veel concurrentie. Als de subsidie er komt, moet het consortium bovendien nog enkele miljarden euro's bij elkaar weten te sprokkelen, de benodigde, schaarse AI-chips weten te bemachtigen. Én de rijksoverheid moet dus lief worden aangekeken om een vrijstelling te krijgen van Hugo de Jonges verbod op nieuwe grote datacentra.